Afrika’daki su problemi derin
tarihsel kökleriyle günümüzde farklı formlarla uluslararası ilişkilerde gündem
oluşturmaktadır. Nil Havzası’nda Etiyopya ‘nın inşa etmek istediği Nahda (Rönesans)
Barajı birçok etken içermesi ve tarihsel arka planıyla çözülmesi en zor olan
sorunların başında gelmektedir.
Nil Nehri dünyanın en uzun nehri olarak kabul edilmektedir. 10 farklı ülkeden geçen Nil Nehri en son Mısır topraklarından Akdeniz’e dökülür. Nil Havzasındaki en güçlü devlet olan Mısır kendisiyle askeri ve ekonomik olarak baş edebilecek güçte olmayan diğer kıyıdaş devletlerin Nil üzerindeki kullanımlarını önemli ölçüde kısıtlamaktadır. 80 milyonu aşkın nüfusuyla Mısır Nil sularının yaklaşık %70 ‘ini kullanırken buna karşın Sudan dışında kalan 8 diğer Nil Havzası ülkesi Nil sularının ancak %5 ‘ini kullanabilmektedir. Nil sularının %85 ‘inin kendi topraklarında doğduğu Etiyopya da bu 8 ülke arasındadır.
Mısır, Nil Havzası’nda aşağı kıyıdaş ülke olmasına rağmen geniş kullanım haklarına sahip olmasını 1929 yılında Britanya İmparatorluğuyla imzalamış olduğu Nil Sularının Kullanımına Dair Anlaşmaya dayandırır. Bu anlaşmaya göre ‘’Nehir boyunca ve havzanın herhangi bir bölgesinde Mısır’ın çıkarlarını tehdit eden hiçbir girişimde bulunulmayacağı garanti edilmektedir’’. Bu anlaşma 1959 yılında Sudan’ın bağımsızlığını kazanmasından sonra Mısır ve Sudan arasında tekrar gözden geçirilmiş ve Sudan’a nispeten yeterli kullanım hakkı sağlar duruma getirilmiştir. Ancak bu gözden geçirme sadece iki ülke arasında gerçekleşmiş diğer ülkeleri kapsamamış ve havzadaki sorunları çözmekten ziyade daha da derinleştiriştir. Etiyopya ve diğer kıyıdaş ülkelerin itirazı ise bu anlaşmanın sömürge döneminde yapıldığı ve kendilerini bağlamadığı yönündedir.
Doğal kaynakları çok kısıtlı ve yaklaşık 100 milyon nüfusa sahip Etiyopya enerji açığını Mavi Nil üzerine inşa etmek istediği barajla gidermek istemektedir. Buna yönelik en büyük girişimi Afrika kıtasının 1’inci ve dünyanın 10 ‘uncu büyük barajı olması öngörülen Rönesans Barajını inşa etmektir. Mısır ise 1929 tarihli anlaşmaya dayanarak ve aşağı kıyıdaş ülke olması sebebiyle bu barajın kendi topraklarına akan suyu azaltacağını iddia etmekte ve baraj inşaatının durdurulmasını talep etmektedir. Bu iddia teknik olarak zayıf temellere dayansa da uluslararası ilişkilerde Mısır’ın elinin güçlü olması Etiyopya ‘yı zor durumda bırakmaktadır.
Temelde su sorunu olarak görünen bu mesele içerisinde derin tarihi sorunları barındırır. Örneğin Etiyopya halen Eritre’nin ayrılmasından Mısır’ ı sorumlu tutarken Mısır ise Etiyopya’nın İsrail ‘in kışkırtmalarıyla hareket ettiği iddiasında bulunmaktadır. Soğuk Savaş döneminde Mısır’ın Nil Nehri üzerine Sovyet desteğiyle inşa ettiği Asvan Barajı ve bölgedeki diğer suyollarının kullanımıyla ilgili sorunlar doğu ve batı bloğunu (ve hatta aynı blok içindeki devletleri bile) karşı karşıya getiren krizlere yol açmıştır. Sorunun çözümünün zaman almasının tıpkı Soğuk Savaş‘da olduğu gibi meseleyi uluslar arası bir mesele haline getirmesi beklenilebilir bir sonuçtur.
Sonuç
Çin ‘in Afrika’ya girmesi, bölgede aktörlerin sayısının artması, Mısır’ın Arap Baharı süreciyle iç meselelerine gömülmesi,Etiyopya’nın büyüyen enerji açığını kapatmak için baraj yapımında ısrarlı olması açlık ve ekonomik sorunlara sahip Nil Havzasındaki diğer kıyıdaş devletlerin Mısır’ın Nil Suyu politikalarını daha sert sorgular söylemleri Mısır’ı geçmişte izlediği gibi sert politikalar izlemekten alıkoymaktadır. Bununla birlikte Mısır’ın Nil Politikasından taviz vermesini beklemek gerçekçi olmayacaktır. Tüm bu etkenler göz önüne alındığında Mısır ve Etiyopya için en gerçekçi seçeneğin iki ülkenin işbirliğine girmesi ve daha radikal bir adım olarak 1929 anlaşmasının tekrar gözden geçirilmesi gerektiği değerlendirilmektedir.
Kaynaklar
Patrick Loch Otieno Lumumba (African Sociological Review 11, 1, 2007, pp.10-24) : The Interpretation of the 1929 Treaty and its Legal Relevance and Implications for the Stability of the Region
Cumali Önal : Nil'de su savaşları http://www.aksiyon.com.tr/dunya/nilde-su-savaslari_515247
İşte Afrika'yı savaşın eşiğine getiren HES (Radikal) http://www.radikal.com.tr/cevre/iste_afrikayi_savasin_esigine_getiren_hes-1169692
Ahmet Yusuf (2013,SETA) Etiyopya - Mısır: Su Savaşları http://odak.setav.org/page/etiyopya-misir-su-savaslari/6830
Nil Nehri dünyanın en uzun nehri olarak kabul edilmektedir. 10 farklı ülkeden geçen Nil Nehri en son Mısır topraklarından Akdeniz’e dökülür. Nil Havzasındaki en güçlü devlet olan Mısır kendisiyle askeri ve ekonomik olarak baş edebilecek güçte olmayan diğer kıyıdaş devletlerin Nil üzerindeki kullanımlarını önemli ölçüde kısıtlamaktadır. 80 milyonu aşkın nüfusuyla Mısır Nil sularının yaklaşık %70 ‘ini kullanırken buna karşın Sudan dışında kalan 8 diğer Nil Havzası ülkesi Nil sularının ancak %5 ‘ini kullanabilmektedir. Nil sularının %85 ‘inin kendi topraklarında doğduğu Etiyopya da bu 8 ülke arasındadır.
Mısır, Nil Havzası’nda aşağı kıyıdaş ülke olmasına rağmen geniş kullanım haklarına sahip olmasını 1929 yılında Britanya İmparatorluğuyla imzalamış olduğu Nil Sularının Kullanımına Dair Anlaşmaya dayandırır. Bu anlaşmaya göre ‘’Nehir boyunca ve havzanın herhangi bir bölgesinde Mısır’ın çıkarlarını tehdit eden hiçbir girişimde bulunulmayacağı garanti edilmektedir’’. Bu anlaşma 1959 yılında Sudan’ın bağımsızlığını kazanmasından sonra Mısır ve Sudan arasında tekrar gözden geçirilmiş ve Sudan’a nispeten yeterli kullanım hakkı sağlar duruma getirilmiştir. Ancak bu gözden geçirme sadece iki ülke arasında gerçekleşmiş diğer ülkeleri kapsamamış ve havzadaki sorunları çözmekten ziyade daha da derinleştiriştir. Etiyopya ve diğer kıyıdaş ülkelerin itirazı ise bu anlaşmanın sömürge döneminde yapıldığı ve kendilerini bağlamadığı yönündedir.
Doğal kaynakları çok kısıtlı ve yaklaşık 100 milyon nüfusa sahip Etiyopya enerji açığını Mavi Nil üzerine inşa etmek istediği barajla gidermek istemektedir. Buna yönelik en büyük girişimi Afrika kıtasının 1’inci ve dünyanın 10 ‘uncu büyük barajı olması öngörülen Rönesans Barajını inşa etmektir. Mısır ise 1929 tarihli anlaşmaya dayanarak ve aşağı kıyıdaş ülke olması sebebiyle bu barajın kendi topraklarına akan suyu azaltacağını iddia etmekte ve baraj inşaatının durdurulmasını talep etmektedir. Bu iddia teknik olarak zayıf temellere dayansa da uluslararası ilişkilerde Mısır’ın elinin güçlü olması Etiyopya ‘yı zor durumda bırakmaktadır.
Temelde su sorunu olarak görünen bu mesele içerisinde derin tarihi sorunları barındırır. Örneğin Etiyopya halen Eritre’nin ayrılmasından Mısır’ ı sorumlu tutarken Mısır ise Etiyopya’nın İsrail ‘in kışkırtmalarıyla hareket ettiği iddiasında bulunmaktadır. Soğuk Savaş döneminde Mısır’ın Nil Nehri üzerine Sovyet desteğiyle inşa ettiği Asvan Barajı ve bölgedeki diğer suyollarının kullanımıyla ilgili sorunlar doğu ve batı bloğunu (ve hatta aynı blok içindeki devletleri bile) karşı karşıya getiren krizlere yol açmıştır. Sorunun çözümünün zaman almasının tıpkı Soğuk Savaş‘da olduğu gibi meseleyi uluslar arası bir mesele haline getirmesi beklenilebilir bir sonuçtur.
Sonuç
Çin ‘in Afrika’ya girmesi, bölgede aktörlerin sayısının artması, Mısır’ın Arap Baharı süreciyle iç meselelerine gömülmesi,Etiyopya’nın büyüyen enerji açığını kapatmak için baraj yapımında ısrarlı olması açlık ve ekonomik sorunlara sahip Nil Havzasındaki diğer kıyıdaş devletlerin Mısır’ın Nil Suyu politikalarını daha sert sorgular söylemleri Mısır’ı geçmişte izlediği gibi sert politikalar izlemekten alıkoymaktadır. Bununla birlikte Mısır’ın Nil Politikasından taviz vermesini beklemek gerçekçi olmayacaktır. Tüm bu etkenler göz önüne alındığında Mısır ve Etiyopya için en gerçekçi seçeneğin iki ülkenin işbirliğine girmesi ve daha radikal bir adım olarak 1929 anlaşmasının tekrar gözden geçirilmesi gerektiği değerlendirilmektedir.
Kaynaklar
Patrick Loch Otieno Lumumba (African Sociological Review 11, 1, 2007, pp.10-24) : The Interpretation of the 1929 Treaty and its Legal Relevance and Implications for the Stability of the Region
Cumali Önal : Nil'de su savaşları http://www.aksiyon.com.tr/dunya/nilde-su-savaslari_515247
İşte Afrika'yı savaşın eşiğine getiren HES (Radikal) http://www.radikal.com.tr/cevre/iste_afrikayi_savasin_esigine_getiren_hes-1169692
Ahmet Yusuf (2013,SETA) Etiyopya - Mısır: Su Savaşları http://odak.setav.org/page/etiyopya-misir-su-savaslari/6830
Özcan
Çetin - Dumlupınar Üniversitesi / Siyaset Bilim ve Uluslararası İlişkiler / 05.02.2015
No comments:
Post a Comment