Yazidis - 1

                  

This series of blog is outcome of my visits to Yazidi communities in three countries, Armenia, Georgia and  Iraq. The idea of writing something about Yazidi people came up while I was performing my European Voluntering Service (EVS) in Armenian capital Yerevan. As a Kurd, I was familiar with Yazidis, heard their stories from elderlies of my family. All I knew was they are Kurdish speaker community, have their own religion.

When I went deeper with Yazidis I found that their idendity is not as simple as this. First shock I faced was hearing from some Yazidis that ‘’we are not Kurds’’. I was aware that they are angry to other Kurds through history but could never expect to hear ‘’Yazidis are not Kurds’’. Since countries occupied Kurdish land are muslims and muslim Kurds are best folks of these countries, non-Muslim Kurds known as most patriotic Kurds and led tens of Kurdish uprisings. Apperently things went in a different way about Yazidis after 2014.

Just to clarify about the name issue, it is originally Êzidî in Kurdish alphabet created in 1932 which is being used by both Yazidis and entire Kurds.  Unlike what international media outlets types (Yazidi) we don't have Y sound in original pronunciation. But to make things easy, I will keep typing as Yazidis in the paper.

Are Yazidis Kurds?

“Yes, we are Kurdish” said the first Yazidi man told me in Lalish[1]. The old lady sits next to him added “Our Muslim Kurdish neighbours come over  to our weddings, funerals, so do we.” She complained about KRG government. Almost all Yazidis I talked were upset that they are not being hired and facing discrimination because of their religion.  

According to some Yazidis I talked, the 50% of Yazidis describe themselves as Kurd. They also claimed  that “those Yazidis say we are Kurd because they are feared.” But I was never given an explanation what they are fearing of. “Any Yazidi call himself as Kurd is ignoramus” a Yazidi leader in Georgia has told me. He was very libelous towards to Yazidis who perceive themselves as Kurds. Another Yazidi leader in Armenia has also insulted to his cognates who believe they are Kurdish.

Actually the Yazidis I discussed in three countries have accepted that the assertion of “Yazidis are not Kurd” is something new. “All Kurds were Yazidi in past. They (Kurds) are Yazidis who converted to Islam” they argue. Interestingly the image of Kurd is equal to Islam. It is really hard to convince them about  existence of Jewish, Christian and even atheist Kurds. This is apprehensible when you know Yazidi massacred for their faith rather than ethnicity. [2]

As some Yazidis confirmed, they have a symphaty for PKK while they are not very positive towards  Barzani’s KDP. Basically Yazidis hold responsible KDP and Barzani for run away in Augost 2014 when ISIS started attacks to Yazidis. PKK is saver of many Yazidi girls who kidnaped to make as sex slaves  by ISIS. I was surprised when I didn’t see anything to mark PKK’s fight agains ISIS in Yazidi temples in Armenia, Georgia and Iraq. Apperently even they love PKK, they don’t want to  get involved fight between PKK and countries fight againt PKK, Turkey and Iran.

Yazidis mostly acknowledge that their language is Kurmanci which largest dialect of Kurdish – they avoid to refer it is Kurdish though. A Yazidi in Armenia told me “We are Kurmanc but not Kurd” which is like a Chinese says “I am Mandarin but not Chinese”.  Though some Yazidis in Armenia refuse that they speak Kurmanji but assert that they speak “Ezidki”. When I ask the different between Kurdish and “Ezidki” I didn’t receive a proper answer. Any Kurdish speaker would find this assert very ridiculous.

A well educated Yazidi leader in Georgia who is author of several books and speaks more than two languages told me that even they don’t perceive themselves as Kurdish, they acknowledge that their language is Kurmanci. However, he thinks “speaking Kurmanci doesn’t mean they are Kurdish”. Even I am not agree to this assert, I can say it makes much more than sense than to say “it is not Kurmanci”. As a Kurdish speaker I can confirm that the language the Yazidis speak is nothing but Kurmanci(Kurdish) I did understand all words except some Russians words – as result of living in a post-Soviet country.

It appears that some Yazidi leaders have taken decision of launch into a ‘’Nation Building’’ process. No doubt that ferman[3] in 2014 has significant role to take this decission. In post- ferman, many Yazidis lost their devotion to other Kurds. This must be inspirational for the Nation Builder Yazidis to prompt to separate themselves from other Kurds. Since they are very tiny community,even they have spreaded out in many countries, they easily can be mobilized for this kind of ideas.

A Yazidi told me that the idea of ‘’Yazidis are not Kurds’’ firstly banded about in Saddam era. Probably a divide and rule policy attempt by Saddam towards Kurds. It strikes me that even Yazidis accept that the ideas of ‘’yazidi nation and ezidki language’’ is something new. After a simple youtube search you can find videos of Yazidis who defend cause of Kurdistan. [4] When I ask about those documantaries ‘’we have no idea about it’’ they replied. The word Kurd is more a religion than an ethnicity.

It would be fair to say Yazidis have bemusements about idea of Yazidi Nation.

---

[1] Spiritual city of Yazidis, in Kurdistan regional goverment.

[2] Kurdish Yazidis in Yerevan – 2006 - https://www.youtube.com/watch?v=R_Gj2jaaVug&t=216s

[3] Massacre, genocide in Kurdish language. Yazidis and entire Kurds use this word to name massacres they faced in history. Illustrious Kurdish singer Şivan Perwer  calls Halabja massacre as ferman in his song (https://www.youtube.com/watch?v=eAIbMvtQ-94)

 Yazidis acknowledge ISIS attacks in Augost 2014 as 73rd ferman in the history. This atatck will be referred as Ferman or 73rd Ferman in the text after now on.

[4] Kurdên Êzidî li Gûrcistanê-1995 – (KR) https://www.youtube.com/watch?v=pasDNgz6IbE

Interview with Mr.Haj Jesim on New Generation party, Iraqi and KRG Politics

This interview conducted shortly after KRG Elections in 2018 with Mr. Hiner Hac Jesim who is member of leader in New Generation Party, shortly after KRG Elections in 2018

MW:  Could you please brief us about New Generation party and its policies (NG)?

     H.Jesim - The current ruling party, KDP, divides the people but NG aims to reunite them. As NG we have a fifteen-year development plan which contains a national Kurdish army, constitutional amendment and resolve the conflict between KRG and Baghdad. We don’t want KRG economy to be dependent to only the oil-based trade. To reinvigorate the economy of KRG, we pledge to take steps to develop the agriculture, tourism and the industry. These I mentioned are included in our fifteen-year plan.

We are secular party which is against to nationalism. I personally think that Ezidis are Kurds. Just like other Kurds they are divided as well. And this is view of our party.

MW: Your party was only one which baldly announced to vote for NO in KRG independency referandum. This decission led NG to be lashed out by KDP and some other Kurdish parties. Why did you decide to vote for NO ?

     H.Jesim:  We are not against to independency but we are against to referenadum. Even if we want being independent, we wouldnt do it in same way as Barzani. First we need to ensure the economic developments. Then we need to convince our neighbour countries,  then the international powers.

MW: Iraqi governement  has taken control of Shingal and Kirkuk recently. What is the policy will be pursue by your party?

     H.Jesim: Shingal and Kirkuk are Kurdistan. Control of these both  cities should be retaken by KRG. We will negotiate with US and UN regarding this issue. And Hashd Al Shabi is a reality of Iraq. We dont have an exculusive relationship with Hashd or Iran. We are pursiying a policy based on values.

MW: What is your policy towards Rojava? Do you consider to invite YPG to the regular Kurdish army which you mentioned? 

     H.Jesim:  We intend to have good relations with government of Rojava. But YPG is not part of our plan creating regular Kurdish army.

MW:What is your point of view of presence of Turkish army (TSK) in KRG?

     H.Jesim: Presence of TSK in KRG is illegal. We need good relations with Baghdad government to end occupation in territories where TSK presence exist. To build good relationship with Baghdad, a constitutional regulation is a must.

MW:NG has announced to boycott the parliament after election fraud claims. How it will be possible for you to speak on governing the KRG?

     H.Jesim: The parliament matters ofcourse. But to lead a social change we dont need to take seats in parliemant. We can organise people by social campigns, social media… And let me make it clear that, NG didnt formally take decission to boycott parliamnet yet. We will go to parliament if our voters ask us to do so.

MW:What is your point of view on Kurdish National Congress (KNC)’s efforts forming a High Kurdish National Executive body?

     H.Jesim: We find it very “nationalist”. Our point of view is to pursue a policy to reunite all ethnic and religious groups in Iraq and KRG. A. Ocalan is a popular Kurdish leader and his ideas are meriterious. But some followers of him in KRG don’t understand his ideas I think.

MW: In previous Iraqi elections your party has and PKK created a coalition but for this KRG election you didnt repeat this coalition. Why ?

     H.Jesim: One of four NG MP in Iraqi parliament is from PKK.  To not create same coalition with PKK is a decission taken by NG. For Iraqi elections we find this coalition advantageous but for KRG election we didn’t need this coalition.

MW: Do you predict a coolition between NG and GORRAN?

     H.Jesim: GORRAN coulnd’t carried out the pledges it has gave to people. They created high expectation among people but couldn’t fullfill these expectations.  In 2015,I am told by Newchirman Mistefe that “GORRAN Project is over. “ They couldn’t renew themselves.

MW:You mentioned about a regular national Kurdish army. Why military service is not obligatary in KRG?

     H.Jesim: Hundreds of people are salaried to be peshmerga even though they are not peshmerga. It is big corruction, of course they wouldn’t make military service as obligatory.

6-7 Eylül Olaylarının Sebepleri ve Uluslararası Hukuktaki Yeri

6-7 Eylül Olaylarının Sebepleri ve Uluslararası Hukuktaki Yeri

A)    6-7 Eylül 1955 Öncesi Azınlıkların Durumu ve Devlet Politikaları

6-7 Olayları incelenirken ya da araştırılırken, çoğu kaynakta ya 1453 yılına kadar geri dönen ya da Varlık Vergisi ve Kıbrıs Sorunundan başlayarak olayları ele alan çalışmalar bulmak yüksek ihtimaldir.

Bu ödev çalışmasında 6-7 Eylül Olayları ya da İstanbul Pogromu (Pogrom) ele alınırken tek parti dönemi CHP’si döneminde yazılan, tarih tam olarak bilinmeyen ama içeriğinden, 1944 yılında yazıldığı tahmin edilen Azınlıklar Raporu[1] ele alınarak Pogrom’un gelişimi ve sonuçları irdelenmiştir.

Aslında söz konusu rapor sadece Pogrom’un hedefi olan Rum azınlığa yönelik hazırlanmamıştı. İttihad Ve Terakki döneminden, Cumhuriyet’e miras kalan ve günümüzde dahi form değiştirmiş halde sürdürülen ‘’tek tip millet’’ yaratma anlayışı çerçevesinde hazırlanmış geniş bir rapordu. Ancak, 2. Dünya Savaşı döneminin gerekliliği olarak, Türkiye toplumunda diğer Türk olmayan topluluklardan[2] ziyade gayri müslimler, garyi müslimlerin mali varlıkları hedef alınmıştır. Böylelikle henüz gelişmemiş olan Türk burjuvazisinin tepeden inme destekle güçlendirilmesi ve sermayenin devlet kontrolüne daha yakın olması  amaçlanmıştır. Bu rapor yukarda da belirtildiği gibi Türkleştirme politikasının bir parçası olan ve rastgele yazılmış bir rapor değildi.

Raporun yazıldığı aynı dönemde, tam olarak ise 1937 yılında  tek parti CHP’nin Manisa millet vekili (MV) Sabri Toprak, Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne Türkçeden başka dil konuşanlara ceza verilmesini öngören bir öneri sunmuştur. [3] Bu öneride dikkat çeken noktalar, Türkçe dışında konuşulan herhangi bir dilin ‘’yabancı dil’’ statüsünde Kabul edilmesi, bin yıllardır Anadoluda konuşulan Rumca ve diğer diller dahil. Türkiye vatandaşlarının ir yıl içerisinde Türkçe öğrenmelerinin gereliliği ve bunlara uyulmazsa, para, hapis hatta vatandaşlıktan atma cezalarının uygulanması…

Gayri müslim azınlığa odaklanan politikaların seri ve kararlıca uygulanmasında hiç şüphesiz 2. Dünya Savaşının etkisi de vardır. Almanya ve İtalya’nın Yunanistanı işgali, savaşın Balkanlara dolayısıyla Türkiye’nin batı sınırlarına inmesi dönemin tek partili rejiminin gayri müslim azınlığa, diğer bir değişle aslında Türkiye’nin batısında yaşayan azınlıklara yönelik politikalar uygulanmasına neden olmuştur. Bu politikaların sebeplerini açıklamak gerekirse, gayri müslimlerin her daim ‘’ihanet ve yabancı devletlerle anlaşma ve ülkeyi bölme’’ dolayısıyla tehdit oluşturma potansiyeline sahip olduğu anlayışı Osmanlı son dönem hükümetlerinde ve Cumhuriyet dööneminde zaten kronik bir önyargıydı. Savaşın batı sınırlarına ulaşması bu kronik önyargıyı tekrar dürtmüştür.

Bunun yanında zaten uzun yılalrdır var olan ‘Tep tipleştirme politikası’’ yürürlükteydi ve Dünya Savaşı olmasaydı dahi rejim bu politikayı yürütecekti, savaş burda katalizör işlevi gördü. Bunun yanında uluslararası ilginin savaşa odaklanması Türkiye’nin normalde tepki çekecek politikaları daha rahat gerçekleştirmesine yardımcı oldu.

Diğer bir sebep ise, savaşta her ne kadar tarafsızlığını açıklasa da Türkiye’nin savaşın seyrine gore bir tarafı seçme durumunda kalması ihtimalini göz önüne alarak azınlıklara karşı bir takım politikalara itmiştir. [4] Trakyada Yahudi azınlığa yönelik gelişen ‘’kitlesel olaylar’’ bununla açıklanabilir. Daha açık bir ifadeyle, savaşın özellikle ilk evresinde Türkiye hükümeti NAZI Almanyasıyla sıcak ilşkilerini korumuştur. Yahudilere yönelik ayrımcı politikalardaki artışın bu sıcak ilşkilerden bağımsız olduğu düşünülemez. Ayrıca 1. Dünya Savaşından kalma Türk-Alman dostane ilişkileri 2. Dünya Savaşının ilk evresine kadar devam etmiştir. Bu ilk evrede Almanyanın büyük ilerlemeler kaydetmesi, savaşın Almanyanın zaferyle sonuçlanacağına dair tahminler de etkilidir.

Savaşla direct ilgili bir politika da 18-45 yaş arasındakı gayri müslim erkeklerin Amele Taburlarına asker olarak alınmasıdır. Bu taburlardaki askerlere sadece kazma ve kürek verilmiş, çoğunlukla iç anadolu ve doğu anadoludaki birliklerde/kamplarda çalıştırılmış ve İstanbula girişlerine izin verilmemiştir.[5] Ermeniler dışındaki gayri müslimlerin, Rumlar ve Yahudiler, neredeyse tamamının Türkiye’nin batısında yaşıyor olması ve askere alındıklarnda daha doğudaki bölgelerde görevlendirilmeleri gayri müslimlerin aslında sadece ekonomik değil fiziki varlıklarının devlet politikalarının hedefinde olduğunu gösterir.

Nitekim, askerlik yaşının üstündeki erkekler de askere alınmış ve seferberlik ya da savaş hazırlığının doğasına ayrkırı olarak askere alınan insanlar cepheye/cephe olması muhtemel bölgelere değil (yani Ege ve Trakya bölgesi) aksine iç anadolu gibi savaşın sıçrama ihtimalin en son olduğu bölgeye sevk edilmişlerdir. Gene askeriye kurallarına aykırı olarak bu insanlar sivil inşaatlarda bile bedava çalıştırılmıştır. Ailelerine bakmakla yükümlü olan bu erkeklerin askerde olması azınlık toplumunun ekonomik ve sosyal durumunu da etkilemiştir.

Dolayısıyla amele taburlarının esasında bir tür tehcir olduğunu söylemek mümkündür. Daha önceki tehcir örneklerinden farklı olarak kadın ve çoçukların tehcir edilmemiş olması bu tehcirin askere alma ve seferberlik kılıfında gerçekleştirilmiş olmasıdır. Ancak durum böyleken bile tehcir edilmeyen kadın ve çocuklar, yani tehcir edilen erkek gayri müslimlerin aileleri, sosyal, ekonomik ve fiziki olarak tehdit altında kalmışlardır.

Tüm bu gayri müslimleri yıldırıcı politikaların en bilineni ve belki de en azici olanı Varlık Vergisi olarak bilinen teoride tüm vatandaşlardan uygulamada ise sadece gayri müslimleri hedef alan vergidir. Vergiyi ödemek için 10 günlük bir sure tanınmıştır. Ödemeyenler hacizle ve çalışma kamplarına sürgünle cezalandırılmıştır. Varlık vergisi müslümanlardan da alımıştır ancak varlıklarının %4 ü kadar bir miktarda. Gayri müslimlerden ise %150 yi geçen oranlarda vergiler talep edilmiştir. Burdaki amaç elbette verginin tahsil edilmesi degil, mali olarak zor durumda kalan gayri müslim burjuvanın varlıklarını satmak, ki alıcılar da Müslüman Türkler oalcaktır, ya da el konulmasıdır. Diğer azınlık politikaları gibi Varlık Vergisi de birden fazla amaç güdüyordu. Vergisini veremeyen gayri müslimler doğu anadoludaki kamplarda çalıştırılıyor böylelikle gene hem fiziki hem de ekonomik varlıkları zarar görüyordu. Öte yandan tüm bu politikaların ortak yanı gayri müslimleri bir şekilde Türkiyeyi terke zorlamaktı. Sadece varlık vergisi bile bu amaca oldukça iyi hizmet etmiştir.

B)    6-7 Eylül Olaylarının Patlak Vermesi

1955 yılında Selanik’teki Atatürk evine bombalı saldırı olduğu söylentisi üzerine İstanbul’daki Rum azınlığa yönelik gelişen ‘’öfke’’ dalgasının şiddet eylemlerine dönüşmesi Türkiye’de 6-7 Eylül Olayları, İstanbul Pogromu ya da Septemvriana olarak adandırılır.

 Olaylar he ne kadar Rum azınlığa yönelik olarak başlasa da diğer gayri Müslimleri de hedef alan bir pogroma dönüşmüştür. Öyle ki 1938 NAZI Almanya’sındaki Yahudileri hedef alan Kristallnacht ile karşılaştırılır.

 6-7 Eylül Olayları (Pogrom) Kıbrıs sorunundan bağımsız değildir. 1955’in siyasi atmosferi Kıbrıs müzakereleri Türk ve Yunan toplumları arasında gerilime etki etmiştir. Pogrom’un yaşandığı dönem de Kıbrıs müzakerelerinin sürdüğü bir döneme denk gelmiştir. Ama 6-7 Eylül olaylarını sadece Kıbrıs sorununa bağlamanın doğru olmadığını düşünmekteyiz Zira yukarda anlatıldığı gibi Türkiye’de resmi olarak yürütülen bir azınlık politikası vardı ve 6-7 Eylül pogromu bir şekilde bu politikalar ve bazı uluslar arası sorunların kesiştiği bir döneme denk gelmiştir. Olayların başlangıcı kabul edilen Atatürk’ün evinin bombalandığı iddiası bugün bile tam anlamıyla aydınlatılmış değildir. Saldırganların anormal derecede organize olması, güvenlik güçlerinin olayları yatıştırmadaki isteksizliği ve olayların diğer gayri Müslimleri (Gürcü kökenli İstanbullular dahi) [6] içine alacak şekilde genişlemesi, olayların kendiliğinden gelişen bir öfkeden ziyade devlet eliyle geliştirilen planlı bir pogrom olduğuna işaret etmektedir.

C)    Uluslar arası Hukuk Açısından 6-7 Eylül Olayları

Türkiye’de 6-7 Eylül Olayları olarak anılan olaylar aynı zaman ‘’Büyük İstanbul Pogromu’’ ya da ‘’istanbul Pogromu’’ olarak da anılır.

Pogrom kelimesi Rusça kökenli olup ‘’gök gürültüsü’’ gibi bir anlama sahiptir. Yani diğer bir ifadeyle aniden ortaya çıkan kargaşa, isyan, şiddet vs. gibi anlamlarına sahiptir. [7] Ortaya çıktığı 19. yüzyılda pogrom ifadesi aslında sadece Yahudilere yönelik eylemleri ifade etmek için kullanılıyordu. Ancak daha sonra herhangi bir etnik ve dini azınlığa yönelik şiddet eylemleri ve hatta bazen cinsel kimliğe yönelik şiddet eylemleri için de kullanılmıştır.

Aslında pogromlar tarihte 19. Yüzyıldan önce de yaşanmıştır ancak modern zamanın en bilinen pogromu NAZI Almanyasının Yahudileri hedef alan Kristallnacht pogromudur. Bu pogrom işlerin soykırıma evirilebileceğini gösteren çarpıcı bir örnektir.

6-7 Eylül Olaylarının ‘’pogrom’’ tanımına uyduğu tartışmasızdır. Bu noktanın uluslar arası hukuk açısından tartışılır bir yanı olmamakla birlikte pogrom ifadesinin daha çok sosyal bir terim olduğunu belirtmek gerekir.

Asıl üzerinde durmak istediğimiz nokta İstanbul Pogromunun Uluslar arası hukuk açısından nerede durduğudur. Türkiye’deki 6-7 Eylül çalışmaları daha çok sosyolojik ve tarihi nosyonlu olmuştur. Bu sebeple pogromun soykırım karakteristiği taşıyıp taşımadığı (lehte ya da aleyhte) tartışmasına girilmemiştir. Bunda soykırım ifadesinin Türkiye’de hassas bir konu olmasının da payı vardır.

Pogromu, uluslararası hukuk ve soykırım suçları açısından irdeleyen uluslar arası çalışmalara bakıldığında Küba asıllı Amerikalı hukuçu ve tarihçi Alfred de Zayas’ın, The Istanbul Pogrom of 6–7 September 1955 in the Light of International Law isimli çalışması internet aramalarında ilk karşımıza çıkan çalışmalardandır.

 1952’de yürürlüğe giren BM Soykırım Suçunun Önlenmesi ve Cezalandırılması Sözleşmesi,(SSÖCS) soykırımı tanımlayan 2. Maddesinde ‘’Öbeğin, fiziki varlığını tümüyle ya da kısmen sona erdirecek yaşam koşullarıyla yüz yüze bırakılması’’ ifadesi yer alır. Türkiye de 1950’den bu yana bu sözleşmeye üyedir.

Pogrom şüphesiz Türkiye’deki (sadece İstanbul değil) Rum vatandaşların fiziki varlığını tehlikeye atmıştır. Bazı vatandaşlar öldürülmüş, bazıları tecavüze uğramış ve bazıları da kaybolmuştur. Bununla birlikte Rum vatandaşların dükkân, ev ve kiliseleri de yok edilmiştir. Özellikle ibadethanelerin yok edilmesi bir anlamda ‘’kök kazımak’’ anlamına gelmektedir. İbadethanelerle aynı manevi anlama sahip diğer bir mekân olan mezarlıklar da o dönem de tahrip edilmiştir. Bu açıkça hedef olan topluluğun yaşadıkları mekânla fiziki ve manevi bağlarının koparılmasına yönelik bir kasıttır. İlginç bir benzerlik olarak pogrom saldırganların ev numarası, hanede yaşayan insanların ismi ve sayısına kadar bilgili olmaları Ruanda soykırımdaki sistematikliği hatırlatmaktadır. Dönemin politik atmosferi, sosyal hareketleri, görgü tanıkları ve pogroma katılanların ifadeleri ve bazı bürokratların demeçleri göz önüne alındığında pogromun spontane geliştiğini söylemek zaten gerçekten uzaktır.

Pogromun işlenmesi ve sonuçlarına bakıldığında İstanbul’daki Rum azınlığın nüfusunun dramatik şekilde azaldığı resmi kaynaklarca da teyitlidir. Öte yandan yukarıdaki maddenin  ‘’Öbek üyelerine fiziki ya da ruhsal açıdan zarar verilmesi’’ ifadesine göre Rum azınlığa ait mal ve mülkler, kiliseler dâhil taşınmazların yıkımı, kalan azınlık vatandaşları ülkeyi terk etmeye ‘’teşvik eden’’ politikalar, Pogromun SSÖCS kapsamında değerlendirilmesini kriterini karşılar.

Zayas bu maddeden hareketle pogromun aslında bir soykırım suçu olduğunu açıkça ifade etmiştir. Ancak bize 6 ve 7 Eylül 1955 tarihlerinde birkaç günlük kısa periyotta gerçekleşen olayların tek başına soykırım suçu olduğunu söylemek çok yüzeysel bir iddiadır.

Bununla birlikte pogromun öncesi ele alındığında, yukarda azınlıklara yönelik yürütülen sistematik politikaların bu maddedeki ifadeleri karşıladığını düşünmekteyiz. Olayın sistemikliğini çarpıcı bir örnekle açıklamak gerekirse, yukarıda bahsettiğimiz tek parti CHP’sinin yayınladığı azınlıklar raporunda İstanbul’un fethinin 500. Yıldönümüne kadar İstanbul’un Rumsuzlaştırılması hedefi de yer alıyordu. 500. Yıldönümün 1953 pogromun gerçekleştiği tarihin 1955 olduğunu düşünürsek, bunun tesadüf olmayacak kadar ilginç bir durum olduğunu düşünmekteyiz. Gerçekleştiği tarihten bağımsız, herhangi bir devletin topraklarında yaşayan bir topluluğa karşı böyle bir amaç gütmesi Soykırımı Önleme anlaşmasının 2. Maddesinin ihlali olduğu açıktır. Dolayısıyla pogromun bir hazırlık hamlesi olduğu fikri ortaya atılabilir. 2. Maddede geçen fiziki zarar ifadesini yalnızca öldürülme ya da fiziki şiddet olarak düşünmemek gerekir. Öbeği bir şekilde yaşam alanından fizikken koparmak, sürmek, kovmak, tehcir vs. yollarla dahi olsa 2. Maddenin ihlali olduğunu düşünmekteyiz. Nitekim tarihte hiçbir soykırım suçunun iki günlük bir planlamayla gerçekleşmediği bir gerçektir.

Pogromun gerçekleştiği tarihin sadece Kıbrıs sorunuyla ilişkilendirilmesinin sorunlu olduğunu ifade etmiştik. 1955 aynı zamanda Soğuk Savaşın ilk evresinin yaşandığı yıllardı ve dünya kamuoyu iki süper güç arasındaki vekalet savaşlarına daha çok odaklanmış vaziyetteydi. Türkiye de kendini jeostratejik konumunun yardımıyla batı bloğuna kabul ettirmeye uğraşıyordu. Aslında bu stratejik konumu sayesinde İstanbul pogromu öncesinde de gerçekleşmiş benzeri vukuatları uluslar arası kamuoyundan beklenilen şiddet de bir tepki almayarak atlatmıştı. Aynı durum Soğuk Savaş döneminde de gererli olmuştur. Sovyetlere karşı ileri karakol konumundaki Türkiye, İstanbul’da yaşanan bir pogrom yüzünden müttefikleri tarafından ‘’cezalandırılmadan’’ hafif hasarlarla dönemi atlatmıştır.

Sonuç

 İstanbul Pogromu süresince 16 gayri Müslim katledilmiş, onlarcası yaralanmıştır. Bunun yanında 200 kadar kadın tecavüze uğramış, 4.000’in üzerinde çoğunluğu Rumlara ait olan işletme ve dükkan yağmalanmıştır. Bu işletmelerin içinde eczaneler, okullar ve fabrikalar da vardır. Bunun yanında 73 kilise ve mezarlık tahrip edilmiş. 1000’den fazla çoğunluğu Rumlara ait olan ev yakılmıştır.[8]

Çoğunluğunun Rumlara ait olduğunu belirtmemizin sebebi, pogromun aslında Rumlara yönelik başlayıp daha sonra tüm Türk olmayan vatandaşlara ve hatta yabancı yatırımcılara yönelmesidir.  Öldürülen yurttaşlar arasında bir Ermeni vatandaş da vardır.

Eylül sonuna dek Türkiye’yi terk etmek zorunda kalan Rum asıllı vatandaşların sayısı 12.000 bulmuştur. [9] Daha sonra hayatların endişe edip ülkeyi terk edenlerin sayısı 45.000 bulmuştur. Terk eden insanların en fazla 20 Dolar pahasında varlıklarını yanlarında götürmelerine izin verilmiştir. Böylelikle sermayenin el değiştirmesi sürecine katkıda bulunulmuştur.

Uluslar arası hukuk açısından İstanbul pogromu tek başına bir soykırım suçu teşkil etmez. Ancak İttihat Terakki dönemine varan İstanbul ve Ege’yi Rumsuzlaştırma politikası ve pogromdan sonra dahi Rum azınlığın sürgünü ve ekonomik varlıklarının eritilmesi soykırım suçu kapsamında değerlendirilebilecek niteliktedir.

Aslında her ulus devletin hatta ulus devlet öncesinin bile bu gibi soykırım sayılabilecek suçları vardır. Hem soykırım teriminin yeni olması hem de yeni olmasına rağmen hızla siyasallaşması bu terimin hukukiliği zedeler. Pogromun soykırım suçu olarak kabul edilmesi iddiasında değiliz. BM SSÖCS 2. Maddesindeki ifadelere pogromun ve pogromu hazırlayan resmi politikaların suç özellikleri taşıdığını düşünüyoruz.

Soykırım teriminin günümüzde her suçu tarif etmekte yetersiz kaldığı aşikârdır. İstanbul Pogromu örneğinde olduğu gibi gerçekleşen bir olay soykırım olmasa da onu hazırlayan şartlar uzun vadede 2. maddede aynen ifade edildiği gibi ‘’öbeğin fiziki varlığını tamamen ya da kısmen yok edecek’’ suç meydana gelmiştir.

Bu noktada biz soykırım ifadesinin tek başına azınlıkların[10] kıyıma uğramasını tarif etmeye yetmediğini düşünmekteyiz.

Kaynakça

Agos, (2017), 6-7 Eylül Pogromu Karanlık İşlerde Anılıyor

De Zayas, Alfred (2007), İstanbul Pogrom 6-7 September 1955 in the Light of  International Law

Yurtdışındaki Rumların Evrensel Platformu, (2005), Korkunç 6-7 Eylül 1955 Olaylarının 60. Yıldönümü

Rosides, Gene, (2005), Turkey’s Pogrom 6-7 September 1955: Britain’s Role, America’s Response and Lessons for Today

Wirish Ganesh, (2012), Ethnic segregation and integration The case of the Greek minority in Istanbul

Güven, Dilek, (2012), Riots against the Non-Muslims of Turkey: 6/7 September 1955 in the context of demographic engineering

Bill Federer, (2015), The Great Pogrom of Istanbul

HRW, (1992), Denying Human Rights and Ethnic Idendity: The Greeks in Turkey

Yenisey, Feridun, (2015), Criminal Procedure Law in Turkey

N. Dadrian, Vahakn (1989), Genocide as a Problem of National and International Law: The World War I Armenian Case and Its Contemporary Legal Ramifications

Kokkinidis, Tasos (2018), Turkey’s Kristallnacht: When Greeks Were Targeted at the Istanbul Pogrom

Akar, Rıdvan, (1998) Bir Resmî Metinden Planlı Türkleştirme Dönemi, Birikim Dergisi, Sayı 110

Güven, Dilek,  Cumhuriyet Dönemi Azınlık Politikaları Bağlamında 6-7 Eylül Olayları

Korkut, Tolga (2009), What Happened on 6-7 September?

Yaman, İlker (2014), The İstanbul Pogrom

Genç, Gültekin (2008), 53. Yıldönümünde 6-7 Eylül Olayları

Romaniuk, Scott Nicholas, Pogroms

History.com, (2018), Pogroms

Billette, Alexandre (2017), How Istanbul's Greek community is disappearing

 

OSCE, (2015), The Greek Minority in Turkey

---

[1] Rıdvan Akar, Bir Resmî Metinden Planlı Türkleştirme Dönemi, Birikim Dergisi, Sayı 110, 1998

[2] Türkiye’de Türk olamayan diğer etnik gruplar da tek tipleştirme politikalarından nasiplerini almışlardır ancak bu gruplar çoğunlukla Müslüman kabul edildikleri için Lozan anlaşması gereği azınlık statüsünde değillerdir. Ancak gayri Müslim ‘’sorunu’’ çözüldükten sonra, Türkleştirme politikası gereği sıra bu gruplara geldiği için bu gruplardan da azınlık ya Türk olmayan gruplar olarak bahsedilmiştir. Bu gruplar için kullanılan azınlık ifadesi aksi belirtilmediği sürece hukuki değil, bu grupların toplumdaki statülerini belirten bir ifadedir.

[3] Cemil Koçak, Vatandaş Türkçe Konuş, Star Gazetesi, 2012

[4] Buradaki azınlık ifadesi aslında özel olarak Yahudi azınlığı kastetmektedir.

[5] Yurtdışındaki Rumlar Federasyonu, Korkunç 6-7 Eylül Olaylarının 60. Yıldönümü

[6] Dilek Güven, Cumhuriyet Dönemi Azınlık Politikaları Bağlamında 6-7 Eylül Olayları

[7] SEGA Encyclopedia of War: Social Science Perpective

[8] Ayşe Hür, 1955 Yağması ve 1064 Sürgünleri

[9] Güney Dergisi, 6-7 Eylül Olayları Nasıl Gerçekleşti

[10] Ne modern tarihte ne öncesinde çoğunlukların kıyıma uğradığı görülmemiştir.