politics and international affairs
Everything about Middle East
Monday, December 16, 2024
Tuesday, September 13, 2022
Tuesday, August 16, 2022
Saturday, June 18, 2022
Sunday, February 13, 2022
Friday, February 4, 2022
An Analysis on Turkey's Presidential System
Abstract
In this study, in addition to academic references in languages of Turkish and English, we drew advantage from personal experience gained through election observation missions for April 2017 Referendum in Turkey. Debates on the presidential system in Turkey generated not on the basis of whether the system is a necessity but on the basis of the rivalry of political parties. Thus, the discussions didn’t take place in a wholesome frame. Another remarkable aspect of the discussions is that the presidential system was debated as it's ‘’matter of survival’’ of the country. For instance, while pro-presidential system camp have construed the system as a ‘’national cause’’ the opponents have perceived it as a ‘’a step toward one-man-rule’’. To change governmental system in any country would naturally bring debates, however the issue in case of Turkey is not debating but it’s debating the system partially and non-intellectually. As mentioned above, the presidential system has been discussed like an ordinary political issue. Moreover, some debates on traditional media outlets were in standard of a regular soccer game discussion. In such circumstances, the public that already don't have much clue about the presidential system, confused even more. In fact, the statement that the public does not have an opinion on presidential system is heavily relevant to the fact that the presidential system is actually not on agenda of the people.
In the study, general information about the government systems in the world is given and similarities with Turkey are revealed. In the 1st chapter of the paper, wa aimed to acquaint an overview on cases and examples in the world to lay out similarities to Turkey’s new presidential sytem. The sample systems mentioned in the paper were compiled under three headlines: ‘’parliamentary systems, presidential and semi-presidential systems and monarchies’’.
Since there more than two hundreds governments registered in the UN, it’s fair to say that each nation’s governmental system is consequence of nation’s history, culture and political character. For instance, Bosna-Herhek’s governmental system is sui-generis. Likewise, Iran’s governmental combines features of presidential and semi-presidential systems. Also, altought it doesns’t have a theochracy, North Korea has a system that associates from father to son.
However, rather than ‘’extreme’’ systems, the paper aims to scrutinize systems with acclaimed standards in the world that possibly can be applied in Turkey.
1) Types of Governmental System
i) Parliamentary System
The origin of the word parliament is derives from the word "parley". The word ‘’parley’’ goes back to assemblies held by England’s King III. Henry with the the council of Lords. The council is called as ‘’Great Council’’ (Szilagyi, 2009) and it is considered as predecessor of today’s House of Lords. The parliamentary system that arose and took the shape in England then sprung
to the continental Europe, has had its golden age in 13th century. Most distinctive charecteristic of the system is seperation of powers. The president is head of the state while s/he is not head of execution. While president is head of state, s/he is not head of execution. President’s role is symbolic rather than executive – she represents unity of nation.
In parliamentary system, its prime minister who is responsible of execution of government. Prime minister and his administration have to receive ''vote of confidence'' by parliament that being elected by public. One of the point of criticism on parliamentary system is that; a presindent who elected by the parliament gives lex non scripta authority of forming next governent to a politicians who directly elected by public.
It’s often regarded that, in practice, there are two types of the parliamentary system: Westminster and Consociational model. Westminster model is basically the model that being practiced in today’s England. Even though the England is a de-jure monachy, in fact, it’s a strong democrasy. The model has derived throughout such specific characteristic of England's administrative structure. According to Westminster model, the exacutive body (the government) emerges from the parliament and it’s accountable to parliament. However, in the model, center is powerful which means prime minister and ruling party have wide authority of execution.
Hence, properties of Westminster model can be listed as below:
- One-party government
- Powerfull cabinet
- Unitary state
- Semi-autonomous central bank
- Non-emphasised Constitution
- The absence of sharp separation of legislative and executive powers.
- Prominent and powerfull prime minister and cabinet.
The Westminster model is being practised in The United Kingdom states such as England, Canada and New Zealand. However, the model might have different practices and laws in each country since each nation have different social and political dynamics. (Kama)
Conversely, in Consociational model, it is more likely to have multy-party coalition. Consociational model’s properties could be as below:
- Tend to have multy-part coalition
- Sharp seperation between legislature and executive body.
- High-number of small parties
- Written constitution
The model that being practised in Turkey is the Consociational one. As it’s chronical issue in parliamentary systems, Turkey has very often faced issue of forming a government. Pro-
presidential system camp in Turkey frequently argue that the parliamentary system causes political and governmental criss. So that limits ability of constituting a powerful government. However, as mentioned above, the parliamentary system is not a monolithic one. As example of England, certain models of parliamentary system makes forming a powerful government possible. The most interesting aspect of the discussions on govermental system in Turkey is, regarding presidential system as sole alternative to parliamentary system. Possibility of forming a powerful government in a parliamentary system is being ignored. What we are argueing is not that, the Westminster model must be practiced in Turkey, but we find arguing the presidential system as only alternative to form a powerful government ‘’interesting’’.
ii) Presidential System
The presidential system originated in the United States of America (USA). In fact the USA is only country that presidential system is being accurately practiced. As like Westminster model, the parliamentary system suggests a powerful executive body. Beside the US, some other nations have experienced the presidential system. Most of these nations are Latin American and MENA countries. Non of these nations are of of the leading democract in the world. In order for a governmental system to be incorporate into a nation, there are some sociological phases to be achieved. Foremost of these is the tradition oif democracy. So in that sense, it’s fair to say that attempting to practice presidential government system in a nation without immature democracy, is doomed to fail or turn into a sort of dictatorship.
The parliamntery system suggests a strict seperation of powers. President and Senetors who seperately being elected by public, are equal before the law - in other words, both balance each other. Basis on this strict seperation, these powers can not interfere affairs of each other. The legislature makes law but it doesn’t have authority on how to execute the laws. Likewise, the executive body/government enforce the laws but it does not make laws. Perhaps judiciary in presidential system enjoys wide independency like it doesn’t in any other governmental system model. Another intriguing aspect of the system is that, the president de-jure has authority to act on his own. Although it may sound frightening for democracy, in case the principles of seperation of powers being applied properly, single person led government may have positive impact on representation of the people.
Characteristic of the presidential system could be listed as below;
- Strict seperation of powers
- Term of office of the President clear-determined.
- The executive body doesn’t have right to dissolve the legislature.
- Neither the president nor anyone who in the government can participate in the legislative process.
The US presidential system, essentially derived from equality of power rather than separation of powers. Having a look into the period that the USA has been established, its seen that the
European nations were suffering of monarchies. As a nation who gained independence against an European monarchy, people of America did not will to have a monarchy like Europe nor a president with unlimited authority. As mentioned above, the governmental system and social dynamics, history and tradition of a nation are heavily dependent to each other. Who knows, in case George Washingtron, the first president and one of the founding fathers of the USA, hasn't started tradition of limiting presidency in two terms, perhaps the US wouldn't have an advanced democracy?
iii) Semi Presidential System
Likewise the USA's presidential system, France is the sole country where the semi-presidential system is being properly practiced. The system was developed by French General Charles De Gaulle who was perceived as ‘’savior’’ in post-2nd World War period France. Unlike the parliamentary system the president in semi-presidential system, leads the executive body. The president and parliament being elected by the people in separate elections. The system welcomes party-member president. The presidential election is consisting of two rounds. Two candidates who received highest percentage of the votes, compete for a second round.
As mentioned above, the system is considered as specific one to France. The electoral threshold in France is %5 which ensures a wide representation in the parliament. Comparing to Turkey where electoral threshold is 10%, in case France’s semi-presidential system has been adopted in Turkey, it will likely cause a dysfunctional parliament. In another word, the parliament would be unable to fulfil its fundamental task which is representing the people. Although the semi presidential system suggests a strict unitarianism, it also endorses a strong local governance. However, Turkey is facing a rapid tendency of centralisation. Most of the authority of local governments has been transferred to governors appointed by the central government. However, in France the trend is other way round. Particularly, in 90s, the system was found over centralized and the central government, has shifted some of his authorities to local administrations.
For instance, in France's Basq majority provinces, a local court may hear the trial in Basque language. Likewise, in Corsica island the local locals are free to study in Corsican language. Assuming that Turkey is practicing a semi-presidential government model; in that case as like France's Basq provinces, the east and south east provinces of Turkey where Kurdish population is majority, are supposed to have more authonomy. But anyone who has a clue on Turkey's domestic political dynamics would know that it's practically not possible. Therefore, the democratic maturity that we have mentioned above about presidential system of the US, is matter of semi-presidential model as well. That’s probably why that the discussions on presidential
system in Turkey have evolved into ‘’Turkish style presidential system’’ which doesn’t have a theoritical and scientific basis.
In semi-presidential system, unlike presidential model, the presindet appoints a prime minister. However, role of prime minister in semi-presidential system is different than parliamentary system. In practice, the prime minister in semi-presidential system is equal to the vice president in presidential system. Essentially, the prime minister a de-facto deputy to the president – particularly in internal affairs. Another aspect of the system is that it has a strict check-balance mechanism. While check-balance mechanism in the presidential and parliamentary systems includes executive power and legislature, the semi-presidential system’s check-balance covers the president, executive power and parliament (Canas Vitalino, 2004).
Beside the political parties, the political blocs loom large in the semi-presidential system. The president and the majority of the parliament can be from different blocs – e.g the president could be from left wing bloc but majority of the seats of the parliament can be occupied by right wing members. The blocs cause a de-facto, two-party party system like in the US presidential system.
It’s fair to say that France is sole democratic nation that successfully adopted the system. The system occasionally comes up to agenda of Turkish public. Yet, the pro-presidential model camp finds the system provides inadequate authority to president while pro-parliamentary camp argue that the system suggests excessive authority to the president. Thus, the semi-presidential system couldn’t gain popularity from either camp.
Tuesday, January 4, 2022
Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Ermeni Azınlık ve Taraflar Açısından Ermeni Tehciri
GİRİŞ
Bu çalışmada tarihin akışı içerisinde
Ermeni ve Türk toplumlarının yollarının nasıl kesiştiği ve birbirleri üzerinde
nasıl etkileşimde bulundukları irdelenmeye çalışılmıştır. Bazı tarihçiler
Ermeni ve Türklerin Osmanlı Devleti öncesinde de etkileşime girdiklerini
savunmuş ve Türk-Ermeni ilişkilerini bu çalışmada geçen tarihlerden çok
öncesine dayandırmışlardır. Ancak bu çalışmada, hem çalışmanın bir tarih bilimi
çalışması olmaması hem de konusunun iki toplumun ilişkilerinin ne kadar eski
olduğunu ispatlamaya çalışmaması sebebiyle, ilişkiler Osmanlı Devletinin erken
dönemlerinden itibaren ele alınmıştır.
İki toplum arasındaki ilişkilerin kırılma
noktasının 19. yy’ın sonu ve 20. yy’ın başlarında başlayan, Ermenilerin soykırım, Türk resmi
tarihinini ise ‘’tehcir’’ diye adlandırdığı olaylar dizisi olduğu fikri
savulnulmaktadır. Ermeni toplumunu diğer gayri müslim ‘’tebadan’’ ayıran özelliklerinin
belirtilmesi, bunların Osmanlı toplumunda Ermenilere ve Ermenilerin diğer ‘’tebalara’’
bakış açışının ne olduğu üzerinden yürütülen bir yöntem kullanılmaya
çalışılmıştır.
Her ne kadar çalışma amacını
soykırım/tehcir vakasında kimin haklı veya kimin haksız olduğu tartışmasından
uzak tutsak da, akademik bir tartışma çerçevesinde, tarihin yanlış olduğunu
ispatladığı bir takım politikalara da yanlış deme cürreti gösterilmştir.
Bunların tarafgirlik olarak algılanmaması ve akademik birer bakış açışı olarak kabul edilmesi temenni edilir. Kaynak olarak alınan akademisyenlerin
çalışmalarındaki görüşler bu çalışmada ne eleştirilmiş ne de savunulmuştur.
Sadece ilgili kısımlarlar ilgili bölümler kaynak gösterilmiştir.
Osmanlı erken dönemlerinden 19. yy
sonlarına dek süregelen iyi ilişkierin bozulup iki toplumu kanlı bıçaklı bir
hale gelmesinin ‘dış güçlerin oyunu’ yahut basit bir ‘milliyetçilik akımı’
olarak ele alınılamayacağı fikrindeyiz. Bu bilimsel olmayan ancak rağbet gören
savların yerine dönemin devlet yönetiminin imza attığı eksik ve yanlış
politikaların irdenlenmesi gerektiğini düşünüyoruz. Hatırlatmakta yarar var ki
bu bir tarih çalışması değildir. Bu nedenle üzerinde tarihi tartışma(lar) bulunmayan kesinliğinden şüphe edilmeyen
politika, yasa ve anlaşmaların ilişkileri nasıl etkilediği sorularının
irdelenmesine özen gösterilmiştir.
Bu tür çalışmalar statik değil dinamik bir karaktere sahiptirler ve uygun bir zamanda eksikliklerinin giderilip tam anlamıyla bir akademik çalışma ortaya koyma fikri ileriki zamanlarda ortaya çıkabilir.
1)
Türk
Ermeni İlişkileri
a)
Osmanlı
Dönemi
1639 Osmanlı-Safavi savaşlarından sonra
Ermeni coğrafyasının 9/10’u Osmanlı hakimiyetine geçmiştir.
Osmanlı hakimiyetinde Ermeniler diğer gayr-i
muslimlerin tabi olduğu Şeriat yasalarına tabiydi. Buna göre vergilendirilip,
bazı hizmetlerden (memuriyet, askerlik vs.) ‘’muaf’’ tutulmaktaydılar. Osmanlı’da esasen toplum ‘’millet sistemine’’
göre yönetilmekteydi. Buna göre Rum milleti, Ermeni milleti ve Müslüman milleti
vs. kendi içinde, cizye vergisi ve diğer Şeriati şartları yerine getirdikleri
sürece, dini ve kültürel haklarını yaşamakta serbesttiler. Sultan’ın ‘’tebası’’
olmayı kabul etmek de diğer şartlardandı. Diğer bir deyişle Osmanlı millet
sistemindeki millet ifadesi Arapça’daki anlamıyla dini bir topluluğa işaret
etmekteydi. Millet kelimesinin ‘’ulus’’ anlamı alması ise 19.yy ‘da
gerçekleşti.
19.
yy’da impartorluğun zayıflaması, batı ve kuzeyindeki rakipleri tarafından baskı
altına alınması yönetimi askeri, siyasi ve hukuki ‘’reformlar’’ yapmaya
zorlamıştır. Reformların odağında ilk sırada ordu ikinci sıradaysa ‘’iç
işlerine karışma bahanesi’’ olduğu düşünülen azınlıklar vardı. Devlet
yönetiminde Batıya karşı geri kalmışlığın çaresinin orduyu modernize etmekten
geçtiği yanlış varsayımının benzeri batıyı iç işlerden uzak tutmanın yolunun
azınlıklara göstermelik haklar vermek olduğu düşüncesi hakim oldu. Bu anlamda
Osmanlı azınlık haklarını ilk defa Rus-Osmanlı savaşı sonunda imzalanan Edirne
Anlaşması sonrası gündeme aldı. Azınlık haklarının düzenlenmesinin bir askeri
hezimetten sonra gündeme alınması o dönemki yönetimin vakaya bakış açısını
göstermesi açısından ilginçtir. Bu anlaşmaan sonra Osmanlı Devleti Hristiyan
azınlıkların, ve elbette Ermenilerin, ‘’hakları hakkında bir takım
düzenlemelere gitmiştir. Bundan on yıl sonra ise Gülhane Hatı-ı Hümayun ilan
edilip, artık hak tanıma/düzenleme yerine tüm azınlıklar için ‘’eşit vatandaş’’
olduğu görüşü benimsenecekti. Ancak bu anayasal düzenleme de Kırım Savaşı
sonrasında iptal edildi. Böylelikle Osmanlı yönetiminin günü kurtarmak ve
batılı rakiplerinin ağzına bir parmak bal çalmak için giriştiği azınlık
düzenlemeleri sürecinden bir sonuç ortaya çıkmadı ve herşey en baştaki halini
aldı.
Ermenilerin Osmanlı toplumunda, günümüzde
sıkça telaffuz edildiği ve soykırım ‘’iddialarının çürütülmesi’’ adına
popülerlik kazanmış olan ‘’milleti sadıka’’ ünvanına sahiptiler. Bu ünvanın
ortaya çıkmasının muhtemel sebepleri aynı zamanda Ermenileri diğer geyr-i
müslimlerden ayıran özellikleriyle aynıdır. Şahsi kanaatim Ermeniler’in
Yunanlılar, Sırplar ya da Musevilerin aksine çoğunlukla doğu illerinde yaşıyor olması,
diğer bir deyişle daha oryantal oluşları Osmanlı ‘’tebasının’’ geri kalanıyla
kültürel anlamda daha yakın olmalarını sağlar. Nitekim, ülkenin doğusundaki
müslüman ‘’tebadan’’ Kürtlerle, Hristiyan ‘’tebadan’’ Ermeniler birçok kültürel
öğeyi, folklor, dans, muzik, yemek, bayramlar (Örneğin halen de kutlanan
Vartivar Bayramı), sözcükler vs. paylaşmaktaydı. Hristiyan Ermeni ‘’teba’’ Müslüman
Arap ‘’teba’’ ile de iç içe yaşamıştır. Hatta Karadeniz’de İslamı seçen Hemşin
Ermenilerini görmek mümkündür. Gene bu
ünvanın diğer br muhtemel gerekçesi Batı vilayetlerindeki garyi müslim ‘’teba’’
19. yy sonu ve 20. yy başında ayaklanmışken Ermenilerin bu tür taleplerden ya
tümden uzak ya da çok daha ‘’makul’’ kültürel özerklik, vergi indirimi gibi
taleplerle yetinmesidir. Yunan ayaklanmasından sonra Osmanlı devlet
kademelerinde Yunan memurlar yerine Ermeni memurların, katiplerin sayısının
artması
b) Cumhuriyet
Dönemi
1923’e gelindiğinde 1909’da
Adana’da başlayan, 1915’de zirveyi gören ve 1920’lere dek süren kampanya
sonucunda artık Türkiye’de bir Ermeni azınlıktan bahsetmek mümkün değildir. Nitekim
on yılı aşan bu süreçte Ermeni mülteciler ve Ermeni diasporası kavramları ortaya
çıkmıştır. 1923’den sonra artık büyük ölçüde Türkiye sınırlarının dışında kalan
Ermeni nüfus BM (o dönem Milletler Cemiyeti) nezdinde Türkiye’nin
politikalarına karşı harekata geçmiştir. Bunun bir diğer sebebi de Ermenilerin
Lozan’dan istedikleri sonucu alamamalarıdır.
1915 senesi her ne kadar sembolleşmiş haldeyse
de Ermeni kaynakları 1909 Adana olaylarının ‘’soykırımın başlangıcı’’ olduğunu
savunur. Adana olayları Ermeniler tarafından ‘’katliam’’ Türkler, yerelde
Adana, tarafında ise ‘’Kaçkaç vakası’’ diye anılır ve her iki taraf da katliamı
gerçekleştirenin diğer taraf olduğunu savunur. Bu tarihe dek Adana Ermeni
toplumunun yoğunlukta yaşadığı, valiler çıkardığı bir şehirdi. Söz gelimi
şehrin sembollerinden Büyük Saat’i yaptıran Adana’nın o dönemki Ermeni
valisidir. Ancak 1909 tarihinden sonra Adana’da nerdeyse hiç Ermeni nüfus
kalmamıştır. Çıkarılan tehcir yasasıyla Suriye’ye sürülmüşlerdir. Bugün bile
halen Halep ve İdlip’de yaşayan Ermenilerden orta yaşlı olanlar Türkçe
bilmektedir.
1920’lere
gelindiğinde Diyarbakır, Mardin ve Elazığ gibi şehirlerde halen Ermeni nüfusun
hızla düştüğü görülmektedir. Bu da şüphesiz dönemin yöneticilerinin uyguladığı
politikaların bir sonucudur. Bu dönemde uygulanan politikaların ilginç bir yanı
ise, günümüzdeki ismiyle doğu ve güneydoğu anadolu illerinde yürütülen
politikaların sadece Ermeni değil diğer gayri muslim grupları da hedef
aldığıdır.
1920’lerde Klikya (şimdiki Akdeniz Bölgesi)
‘dan ve doğu vilayetlerinden’ ‘’göç
etmiş Ermenilerin’’ ve şu an yurt dışında olup İstiklal Savaşına katılmamış
olan vatandaşların, vatandaşlıklarının düşürüleceğine dair iki ilgiye değer
yasa çıkarılmıştır. Bir şekilde evlerine dönebilmiş olan Ermeniler ise
evlerinin ve topraklarının müslüman ‘’tebaya’’ ait vatandaşlarca sahiplenildiğine
şahitlik etmişlerdir.
Söylemek mümkündür ki, 1923’de kurulan Türkiye Cumhuriyeti’nin azınlık
politikası kendinden önceki Osmanlı yöneticlerininkiyle aynı doğrultuda ancak
daha serttir. Yukarda bahsedilen kanunların direct Ermeni vatandaşları hedef
aldığı gerçeği gizlenme gereği hissedilmemiştir. Ancak bu politikanın
‘’başarılı sonuçları’’ belli ki Cumhuriyet yöneticilerini diğer azınlık
‘’sorunlarını da çözmeye ‘’ itmiştir. Kanunlar her ne kadar Ermenilere yönelik
olsa da diğer gayri müslimler de bu kanunlardan nasibini almışlardır.
Lozan anlaşmasının Sevr’e nazaran Ermenilere vaat ettikleri şeylerin
sayısı ve cazibesi daha azdı. Lozan’da Türk tarafının başarısı görüşmelere
gözlemci ve ABD şemsiyesinde katılan Ermeni tarafını batıya küstürmüs yorumu
yapılabilir. Ermenistan’ın Sovyetler Birliğine dahlia ise zaten duygusal
anlamda ayrılmış Türk ve Ermeni toplumlarının arasına daha sonradan Soğuk Savas
sınırını da koyacaktır.
Lozan’da azınlık sorununa büyük oranda çözüm
bulan Türkiye Cumh'uriyeti iki savaş arası dönemde artık bu sorunla karşılaşmak
durumunda kalmamıştır. Lozan’da aznlık tanımı tam da Tükiye’nin istediği
haliyle, muğlak ve spesifik bir topluluk
adı taşımayacak biçimde kabul edişmiştir.Buna gore Türkiye’deki tüm gayri
müslimler azınlıktır. Artık Türkiye Cumhuriyeti için ayrı ayrı bir Rum yahut
Ermeni sorunu yoktur, gayri müslim yani azınlık vardır.
Türkiye’de İkinci Dünya Savaşına gelindiğinde izlediği denge politikası
gereği zaman zaman Trakya ve İstanbulda’ki Yahudi vatandaşlara karşı olumsuz politikalar
görülmüştür. Bunların en bilineni 1942’de çıkarılan Varlık Vergisidir. Esasen o
dönem Almanya’nın sempatisini kazanmak için(Almanların Yunanistan’I işgal edip
Türkiye sınırına dayanması da etkilidir)
ülkedeki Yahudilere yönelik çıkarılmış bir vergidir. Ancak tıpkı
1920’lerde olduğu gibi bu kanun tek bir azınlık grubu değil uygulamada tüm
azınlıkları hedef almıştır. Öyle ki sonradan müslüman olmuş gayri müslimler
bile…
Varlık Vergisi kanunu da tıpkı 1915 olayları
gibi Türk ve Ermeni toplumları arasında kırılma noktalarından biri olmuştur.
Buna benzer bir diğer kırılma noktası 6-7 Eylül Olayları olarak tarihe geçen,
İstanbul’daki Rumları hedef alan pogrom kampanyasıdır. Bu kampanyada da Rumlar
asıl hedef olmasına rağmen İstanbuldaki diğer azınlıklar, Yahudi ve Ermeniler
de saldırılardan nasiplerini almışlardır.
c) 1970’ler ve ASALA
1970’ler
Soğuk Savaşın etkisiyle Ortadoğu ve dünyada bir çok gelişmenin yaşanmasına sahne
oldu. Söz gelimi Ortadoğu Arap-İsrail savaşlarına, Amerika ve Doğu Avrupa
ülkeleri askeri darbeler yaşadı. Asimetrik savaş türünün ilk örnekleri,
sansasyonel eylem tarzları gene bu dönemde popülerlik kazanmıştır.
ASALA örgütü 1900’lerin başında Ortadoğu’ya ‘’tehcir’’ edilmiş
Ermenilerin çocukları tarafından ‘’Batı Ermenistan’ı kurtarmak’’ için kuruldu.
Örgütün benimsediği yöntemler o dönem Filistin’li ve Sovyet destekli sol örgütlerinkinden
farksızdı.
ASALA’nın eylem tarzı, beklediği etkiyi
yaratmamış, yurt dışındaki eylemleri ve Sovyet yanlısı ideolojisi, batılı
ülkelerin de tepkisine neden olmuştur. Türk vatandaşlarının yanı sıra bir çok
Batılı ülke vatandaşlarınının da ölümünden sorumludur. 7 Ağustos Esenboğa
Havalimanı saldırısı 8 kişinin ölümüyle sonuçlanmış Türkiye’de gerçekleştirdiği
en kanlı eylemlerden olmuştur. Bu eyleme karşı Türkiye’deki Ermeni toplumundan
duygusal tepkiler gelmiş ve kınanmıştır.
2)
Ermeniler
Perpektifinden 1915 Olayı
a) Soykırım
Tanımı ve Uluslararası Hukuk
Soykırım ifadesi İkinci Dünya
Savaşının hemen ardından Polonyalı Yahudi Prof.Rafael Lemkin tarafından
türetilmştir.
Soykırım ifadesi
her ne kadar Holokost’dan sonra uluslararası hukuka girmişse de, tanımı icat
Lemkin ve 1915 olaylarının soykırıım olduğunu savunanlar dahil bu tanımın
esasen Ermenilere uygulanan politikadan sonra şekillendiğini savunmaktadır. Bu
görüşü paylaşanlar aynı zamanda Ermeni ‘’tehcirinin’’ modern dünyadaki ilk
sistematik soykırım olduğunu düşünmektedir. Nitekim Lemkin vediği bir mülakatta
soykırım ifadesiyle neden ilgilendiği sorusuna ‘’...(soykırım) birçok defa
yaşandı, örneğin Ermenilerin başına geldi. Ermenilerden sonra Hitler de
harekete geçti(ilham aldı)... ) ifadelerini kullanmıştır.
Soykırımın tanımını yapan BM Soykırım Suçunun
Önlenmesine ve Cezalandırılmasına Dair Sözleşme’nin 2. Maddesi Roma Statüsüne
6. Madde olarak aynen geçirilmiştir. Buna göre bir eylemin soykırım olması için
üç temel şart gerekmektedir.
Bu
üç şart özetle;
1.
Ulusal,
ırksal, dini veya etnik bir grubun hedef alınması.
2.
Bu
hedef grubun öldürülmesi ve yok edilmesine yönelik ‘’insanlık dışı’’ eylemlerin
gerçekleştirilmesi.
3.
Ve
bu eylemlere konu olanların sırf bu grubun üyesi oldukları için hedef alınmış olmaları...
Ermeni tezlerini savunanlar ‘’Ermeni Tehcirinde’’ bu üç şartın da karşılandığı fikrindedirler. Bunun tersini savunanlar ise ‘’sadece Ermenilerin değil, başka grupların da tehcir yasasına konu olduğunu, öldürme kastı değil sadece(!) yer değiştirme amacı güdüldüğünü’’ iddia etmektedir. Bu karşılıklı iddialar tarafları birbirlerinin savlarını çürütecek tarihi belgeler bulmaya itmiştir. Ancak bu belgeler ve belgelerin doğruluğu bu çalışmanın konusu değildir.
Uluslararası Adalet Divanı Statüsü madde 38
anlaşmazlık durumlarında kullanılacak maddelerı saymıştır. Buna göre;
‘’ Kendisine sunulan uyuşmazlıkları uluslararası
hukuka uygun olarak çözmekle görevli olan Divan :
a) uyuşmazlık durumundaki devletlerce açık seçik kabul edilmiş kurallar koyan, gerek
genel gerekse özel uluslararası antlaşmaları;
b) hukuk olarak kabul edilmiş genel bir uygulamanın kanıtı olarak uluslararası
yapılagelmiş kurallarını;
c) uygar uluslarca kabul edilen genel hukuk ilkelerini;
d) 59. Madde hükmü saklı kalmak üzere, hukuk kurallarının belirlenmesinde
yardımcı araç olarak adli kararları ve çeşitli ulusların en yetkin yazarlarının
öğretilerini uygular.’’
Daha sade bir ifadeyle
anlaşmazlık durumlarında başvurulacak kaynaklar arasında, ictihatlar,
uluslararası sözleşmeler ve protokoller de vardır. Burdan hareketle Ermeni
tezini savunanlar çeşitli tarihlerde verilmiş mahkeme kararlarını gerekçe
gösterirler. Bunlarda birisi Chorzow
Farbrikası
Soykırımda payı olan
devlet yetkililerinin yargılanması girişimi, o zamanın şartları gereği, mümkün
olamamıştır. Zira insanlık tarihi gerçek manada bir uluslararası suç mahkesini
ancak İkinci Dünya Savaşında sonra görebilecektir. Bugün ise soykırımcı olduğu
iddia edilen hiç kimse hayatta değildir ve ‘’ubi jus, ibi remedium’’ ilkesinin gerçekleştiğini söylemek mümkün
değildir. Ancak Sevr Anlaşması gereği dönemin meşru hükümeti, yani saltanat
hükümeti ‘’Hristiyan azınlığa karşı işlenen suçların suçlularının bulunması ve
cezalandırılması için soruşturma açacaağını’’ taahüt etmiştir.
Günümüzde ise mültecilerin sürüldükleri topraklarına dönme
hakkıyla ilgili içtihat kararlar mevcutur. Ancak soykırım iddialarına karşı
çıkan tarafın itiraz noktası ise kanunların makabla şamil olmaması ilkesidir.
Yani yasaların geriye dönük olmaması... Ancak yukarda da bahsi geçtiği gibi
Holocaust kadar Ermeni ‘’tehciri’’, en azından Soykırım terimini hukuka
kazandıranlar nezdinde, Soykırım yasalarının oluşmasını hızlandıran tarihi bir
vakadır.
b) Ermeni Toplumu Açısından 1915
Ermeniler açısından ise 24 Nisan 1915 bir uluslararası hukuk tartışmasından çok ulusal bir
travmadır. Bu tarihin soykırım olarak tanınması ise ulusal bir dava... On
yıllardır Ermeniler hem diaspora hem Ermenistan hükümeti üçüncü ülkelerde bu
tarihin Soykırım olarak tanınması için muazzam efor sarfetmekte. Aynı şekilde
Türkiye Cumhuriyeti de lobiler ve hükümetler nezdinde bunun karşıtını
yapmaktadır. Neticede her iki taraf da somut sunuçlar elde edemediği bir
mücadelede kaynaklarını heba etmekte iki toplum arasında duvarlar
yıkılamamaktadır.
Ermeniler için o dönem kaybettikleri insanlar
birer ‘’şehit’’ ve hatıralarının yaşatılması gerekir.
Türkiye’de yaşayan Ermenilerin ise günümüzdeki
en büyük şikayeti kaybettikleri yakınlarını anamamak, o dönemden kalan
hatıraların izinin silinmeye çalışımasıdır. Bunun için de türetilmiş bir kavram
‘’mémoricide’’ ifadesi kullanılır.
Çalışma hazırlanırken okuma fırsatı bulunan kaynaklardan ve kişisel gözlemlerden edinilen intibah, Ermenilerin
‘’1800’lerden bu yana haksızlığa uğradıklarını, zulm gördüklerini, barışçıl
bölgesel özerklik taleplerinin bile reddedildiğini ve sistematik olarak kıyıma
uğradıklarını’’ düşüncesine duygusal olarak çok bağlı olduğudur. Sadece 1915 değil, Varlık Vergisi gibi
‘’mülkiyetin yeniden paylaştırılması’’ bununla asimilasyon politikalarının
finansa edildiği fikirleri, 24 Nisan 1915’in ''Soykırım'' olduğu fikri kadar Ermeni toplumunu duygusal olarak etkileyen vakalar da mevcuttur.
SONUÇ
Sonuç
olarak çalışma hukuki ve tarihi tartışmalara yüzeysel yaklaşmıs daha çok
yüzyıllardır süren politikaların iki toplum üzerinde bıraktığı etkiye değinmeye
çalışmıştır. Asırlık Türk-Ermeni ilişkileri elbette sadece bu çalışmada geçen
olaylardan ibaret değildir. Sözgelimi, 1896 Banka baskını, Yıldız Sarayı
Suikasti, Hamidiye Alayları gibi önemli tarihi olaylar çalışmanın boyutlarını
aşmaması açışından, bahsedilmemiştir. Bununla birlikte çalışmada geçen örnek
olaylar ve değinilen konular iki toplumun dünü ve bugününü anlatmak açısından
yeterli görülmüştür.
Soykırımın
hukuki tanımının ‘’Ermeniler
Perpektifinden 1915 Olayı’’ başlığı altında verilmesi, Ermeni iddialarının
hukuki boyutla olan ilgisini bütünleşik biçimde ele alma çabasından ötürüdür.
Soykırım kavramı uluslararası hukukta yeni bir kavram olarak değerlendirilir.
Şahsi kanaatimiz ise ‘’yeni’’ değil (tanımlanmakta) geç kalınmış bir kavram
olduğudur. Bunun sebebi ise kavramın devletlerin üzerinde uzlaşmakta zorlandığı
bir kavram olmasıdır. Çalışmada soykırım
suçlarıyla ilgili içtihat oluşturan kararlar ve hazırlanan raporlara yer
verilerek olayın daha iyi anlaşılması ve emsallerle kıyaslanması amaçlanmıştır.
Ermeni tezlerini savunanlar 1915’i çoğunlukla Holocaust’la kıyaslamıştır. Ancak
20. yy’da 1915’i andıran birden fazla vaka yaşanmıştır, Ruanda örnei gibi.
Soykırım kavramı hemen hemen her ulus devletin yüzleşebileceği bir
suçlamadır. Bugünün en ileri demokrasiye sahip olduğu düşünülen hükümetleri
tarihinde sömürgeciliği barındırır. Ve hemen hemen hepsi en az bir defa üçüncü
dünya ülkeleri ya da rakip bir devletin ‘’soykırım işleme’’ suçlamasına maruz
kalabilir. Ermeni meselesi özelinde Türkiye’nin kendini ‘’savunma’’ yollarından
biri de Ermeni iddialarına destek veren ülkeleri soykırımcı olmak itham
etmesidir. Örneğin, Ermeni Diasporasının güçlü olduğu Fransa, Ermeni
iddialarıa, gerk toplumsal gerek hükümet bazında, en sempatiyle yaklaşan
ülkedir. Buna karşı Türkiye’nin refleksi ise Fransa’nın Cezayir’de soykırım
işlediği suçlamasıdır. Ancak bu tür tepkiler Fransa’yı zayıflatmadığı gibi
Ermeni meselesinin çözümüne de katkı sunmamaktadır.
Girişte ‘’hem nalına hem mıhına’’ bakış açısının Ermeni meselesi
nezdinde işlevsiz olduğu savı sunulmuştur ancak bazı durumlarda her iki tarafın
sorumsuz ve aynı düzeyde hatalı olduğunu söylemek bu sava ihanet etmek
olmayacaktır. Nitekim iki toplum arasında çözülmesi gereken bir meseleyi üçüncü
ülkelerde çözmeye çalışmak iki tarafın imza attığı hataların başında
gelmektedir. Çalışmada değinilmemiştir ancak (bunun da sebebi gene ayrı bir
çalışma konusu olacak kadar geniş olmasıdır.) medya ve toplumun bazı
kesimlerinde yer etmiş ön yargılar ırkcı söylemler iki halk arasındaki duvarın
tuğlaları gibidir.
Meselenin çözümüne dair atılması gereken birincil adımın, tarihi
belgeleri açmak dışında, iki toplum arasında ilişkileri tekrar güçlendirmek
olduğunu savunmaktayız. Yukarda değinildiği gibi soykırım kavramı hükümetlerin
üzerinde uzlaşmasının zor olduğu bir alandır. Bu yüzden, Ermeni sorunu
özelinde, çözümün kısır tartışmalarla değil, halklara havale edilmesiyle
geleceğini düşünmekteyiz. Bua yönelik bir takım STK’ların girişimleri ayrı bir
araştırma konusu olabilir. Ancak sivil toplum marifetiyle kat edilen çözüm
yolunun hükümetler eliyle kat edilenden fersah fersah fazla olduğunu söylemek
abartı olmayacaktır.
-
Afrika’daki su problemi derin tarihsel kökleriyle günümüzde farklı formlarla uluslararası ilişkilerde gündem oluşturmaktadır. Nil Havza...
-
GİRİŞ Bu çalışmada tarihin akışı içerisinde Ermeni ve Türk toplumlarının yol...